Radca prawny czy adwokat? Różnice praktycznie zatarte – prawnik to prawnik
W polskim systemie prawnym profesje radcy prawnego i adwokata są dziś funkcjonalnie równorzędne. Obie grupy zawodowe mają bardzo zbliżone, a w większości przypadków identyczne uprawnienia. Prawnicy niezależnie od tytułu zawodowego reprezentują klientów przed sądami powszechnymi, administracyjnymi i arbitrażowymi, świadczą pomoc prawną oraz prowadzą doradztwo w różnych dziedzinach prawa. W codziennej praktyce różnice organizacyjne między tymi zawodami są coraz mniej istotne, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w przepisach, jak i w świadomości społecznej. W rezultacie coraz częściej stosuje się jedno określenie – prawnik – jako zbiorcze i adekwatne do opisu profesjonalnego pełnomocnika.
Wybór konkretnego przedstawiciela zawodu prawniczego nie powinien być podyktowany samą nazwą zawodu, lecz doświadczeniem, zakresem specjalizacji oraz umiejętnością indywidualnego podejścia do potrzeb klienta. Obie profesje działają na podstawie odrębnych regulacji ustawowych i w ramach własnych samorządów zawodowych, lecz ich zakres działalności oraz wymagania zawodowe są w zdecydowanej większości zbieżne. Kluczowa zmiana, która przyczyniła się do zniesienia ostatnich ograniczeń kompetencyjnych, miała miejsce w 2015 roku.
Czy radca prawny może występować w sądzie w sprawach karnych?
Z dniem 1 lipca 2015 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o radcach prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 615), na mocy której radcowie prawni zyskali prawo do występowania w charakterze obrońcy w sprawach karnych i karnoskarbowych. Przed tą zmianą radcowie prawni mogli reprezentować klientów w niemal wszystkich innych rodzajach postępowań, jednak funkcja obrońcy w sprawach karnych była zarezerwowana dla adwokatów. Po tej reformie zakres uprawnień obu zawodów został w pełni ujednolicony, co miało istotne znaczenie dla jednolitego postrzegania zawodu prawnika w praktyce.
Wymagania edukacyjne i egzaminacyjne: radca prawny a adwokat
Radca prawny i adwokat to zawody zaufania publicznego. Uzyskanie prawa do ich wykonywania wymaga ukończenia jednolitych lub dwustopniowych studiów prawniczych, odbycia aplikacji oraz zdania państwowego egzaminu zawodowego. Zakres merytoryczny egzaminu zawodowego jest w znacznej części wspólny – obejmuje m.in. prawo cywilne, karne, gospodarcze, administracyjne, prawo pracy oraz etykę zawodową. Kandydaci rozwiązują podobne kazusy i uzyskują uprawnienia do wykonywania zawodu po pozytywnym wyniku egzaminu.
Zasady etyki zawodowej, choć tworzone przez odrębne samorządy, opierają się na zbliżonych wartościach: zachowaniu tajemnicy zawodowej, lojalności wobec klienta, rzetelności oraz niezależności w świadczeniu pomocy prawnej. Dzięki temu obie profesje gwarantują jednolity standard etyczny i zawodowy.
Zakres kompetencji w praktyce zawodowej
Oba zawody umożliwiają świadczenie pomocy prawnej w pełnym zakresie – zarówno w formie doradztwa, jak i reprezentacji sądowej. Radcowie prawni i adwokaci mogą sporządzać opinie prawne, udzielać porad, negocjować, przygotowywać umowy i inne dokumenty oraz reprezentować klientów przed wszystkimi sądami i urzędami. Mają uprawnienia do występowania w postępowaniach cywilnych, gospodarczych, administracyjnych, rodzinnych, pracowniczych, spadkowych oraz w sprawach karnych i karnoskarbowych. W praktyce podejmują się też mediacji i arbitrażu oraz prowadzą kompleksową obsługę prawną podmiotów gospodarczych.
Charakter organizacyjny dla radcy prawnego i adwokata
Z perspektywy klienta różnice między zawodem adwokata a radcy prawnego mają dziś charakter głównie organizacyjny. Adwokat nie może pozostawać w stosunku pracy (z wyjątkiem zatrudnienia naukowego), natomiast radca prawny może świadczyć pomoc prawną także w ramach etatu. Obie profesje mają własne samorządy zawodowe: Naczelną Radę Adwokacką oraz Krajową Izbę Radców Prawnych. Prawodawstwo nie różnicuje kompetencji tych zawodów z punktu widzenia rodzaju spraw, jakimi się zajmują.
Dualizm zawodowy prawników w Polsce
Dualizm zawodowy pomiędzy radcami prawnymi a adwokatami ma korzenie historyczne, sięgające okresu Polski Ludowej i transformacji ustrojowej po 1989 roku. Transformacja przyniosła rewolucyjne zmiany w funkcjonowaniu obu zawodów. W 1997 roku uchwalono nową ustawę o radcach prawnych, która znacząco rozszerzyła ich uprawnienia, umożliwiając m.in. reprezentowanie osób fizycznych (z wyjątkiem spraw karnych) oraz wykonywanie zawodu w formie kancelarii indywidualnej lub spółki.
Kolejne lata przynosiły systematyczne zbliżanie uprawnień obu zawodów. Ważne zmiany wprowadziła ustawa z 2005 roku o dostępie do zawodów prawniczych, a przełomowa okazała się nowelizacja z 2015 roku, przyznająca radcom prawnym prawo do występowania jako obrońcy w sprawach karnych. W ten sposób zakończył się długi proces zrównywania kompetencji obu zawodów, choć utrzymano ich odrębność organizacyjną.
Perspektywy na przyszłość – unifikacja?
W środowisku prawniczym coraz częściej pojawiają się głosy o potrzebie pełnej unifikacji zawodów radcy prawnego i adwokata. Argumenty za takim rozwiązaniem obejmują uproszczenie systemu pomocy prawnej, zwiększenie efektywności administracyjnej samorządów oraz wyeliminowanie sztucznych podziałów, które w praktyce straciły uzasadnienie merytoryczne.
Doświadczenia innych krajów europejskich mogą służyć jako punkt odniesienia. We Francji zawody avocat i conseil juridique zostały połączone w 1991 roku, tworząc jednolity zawód avocat. We Włoszech w 1997 roku połączono zawody avvocato i procuratore legale.
W Polsce dyskusja na temat potencjalnej unifikacji pozostaje otwarta. Niezależnie od przyszłych zmian legislacyjnych, z perspektywy klienta najistotniejsze pozostają kompetencje i doświadczenie prawnika, a nie formalny tytuł zawodowy.
Przykładowe sprawy obsługiwane przez prawników niezależnie od tytułu zawodowego:
a) Prawo spółek: Zarówno radcowie prawni, jak i adwokaci świadczą pomoc w sprawach z zakresu prawa spółek handlowych, uczestnicząc w procesie zakładania spółek, sporządzania umów, obsługi zgromadzeń wspólników i walnych zgromadzeń, a także w sporach korporacyjnych i postępowaniach przed KRS
b) Prawo spadkowe: W sprawach spadkowych prowadzą postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, zachowek, a także reprezentują klientów w sprawach dotyczących testamentów, niegodności dziedziczenia oraz umów dotyczących dziedziczenia.
c) Prawo autorskie: W obszarze prawa autorskiego pomagają w ochronie autorskich praw majątkowych i osobistych, reprezentują twórców i podmioty praw w sporach sądowych, a także opiniują i przygotowują umowy licencyjne i przenoszące prawa autorskie.
d) Windykacja należności: W sprawach windykacyjnych reprezentują klientów w postępowaniach sądowych o zapłatę, prowadzą egzekucje komornicze, przygotowują wezwania do zapłaty i uczestniczą w negocjacjach ugodowych.
e) Prawo medyczne: W dziedzinie prawa medycznego reprezentują lekarzy i podmioty lecznicze w sprawach dotyczących odpowiedzialności cywilnej i zawodowej, analizują zgodność działania placówek medycznych z przepisami prawa oraz biorą udział w postępowaniach przed organami nadzoru.
Jeden cel – profesjonalna pomoc prawna
Oba zawody opierają się na wspólnych fundamentach prawnych i etycznych, a ich przedstawiciele wykonują te same czynności na rzecz klientów. Ujednolicenie uprawnień w 2015 roku zlikwidowało istotne różnice kompetencyjne. W praktyce istotniejsze niż nazwa zawodu są doświadczenie, specjalizacja oraz zaufanie budowane na podstawie rzetelnej obsługi prawnej. Właśnie dlatego w relacjach z klientem coraz częściej mówi się po prostu o prawniku, który świadczy kompleksową pomoc prawną niezależnie od koloru żabotu.
