I. Wybór ścieżki potwierdzenia praw do spadku
Potwierdzenie praw do spadku można uzyskać dwiema drogami – sądową lub notarialną. Wybór odpowiedniej procedury zależy przede wszystkim od charakteru dziedziczenia, istnienia (bądź braku) testamentu oraz zgodności wśród potencjalnych spadkobierców.
W przypadku postępowania sądowego konieczne jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do właściwego sądu. Alternatywą jest procedura notarialna, w której notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Oba dokumenty mają taką samą moc prawną – stanowią urzędowe potwierdzenie dziedziczenia i są podstawą wpisów do ksiąg wieczystych czy rejestrów.
II. Sądowe stwierdzenie nabycia spadku
Postępowanie sądowe rozpoczyna się od ustalenia sądu właściwego. Co do zasady, sprawę rozpatruje sąd spadku, czyli sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli nie da się ustalić takiego miejsca na terytorium Polski, właściwy będzie sąd, w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku obu tych przesłanek, sprawę rozpoznaje Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Aby wszcząć postępowanie, konieczne jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Wniosek ten powinien być kompletny, poprawnie sporządzony i zawierać odpisy dla wszystkich uczestników postępowania. Zgodnie z art. 669 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd przeprowadza rozprawę, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w grę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi.
Jednym z podstawowych obowiązków sądu jest zbadanie, czy spadkodawca pozostawił testament. Jeśli sąd ustali, że testament może znajdować się u konkretnej osoby, może wezwać ją do jego złożenia. W przypadku, gdy testament zostanie przedstawiony, sąd dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia. Jeżeli natomiast testament własnoręczny zaginął, sąd musi ustalić jego treść na podstawie dostępnych dowodów, co stanowi niezbędny element orzekania o dziedziczeniu.
Kolejnym krokiem jest ustalenie, kto rzeczywiście należy do kręgu spadkobierców. W tym celu sąd może odebrać tzw. zapewnienie spadkowe, czyli oświadczenie osoby zgłaszającej się jako spadkobierca. W oświadczeniu tym należy przedstawić wszystkie informacje na temat istnienia lub nieistnienia innych potencjalnych spadkobierców, a także wiedzę na temat ewentualnych testamentów. Należy jednak pamiętać, że zapewnienie spadkowe nie zawsze wystarcza jako wyłączny dowód. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 listopada 2012 r. (sygn. akt I CSK 163/12), sąd nie może poprzestać wyłącznie na zapewnieniu, jeśli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości lub dowody świadczące o istnieniu innych spadkobierców.
W takich przypadkach sąd dokonuje publicznego ogłoszenia w prasie ogólnopolskiej oraz w lokalnym miejscu zamieszkania spadkodawcy, wzywając wszystkich potencjalnych spadkobierców do zgłoszenia się w terminie trzech miesięcy. Po upływie tego czasu wyznaczana jest kolejna rozprawa.
Po przeprowadzeniu postępowania sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Dokument ten zawiera dane spadkodawcy, imiennie wskazuje wszystkich spadkobierców oraz określa wysokość przypadających im udziałów. Postanowienie to stanowi formalne i prawnie wiążące potwierdzenie dziedziczenia.
III. Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia
Drugą możliwą drogą potwierdzenia praw do spadku jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Procedura ta może dotyczyć dziedziczenia ustawowego lub testamentowego – z wyłączeniem testamentów szczególnych, takich jak testament ustny, podróżny czy wojskowy. W takich przypadkach notariusz nie ma kompetencji do sporządzenia aktu i konieczne będzie postępowanie sądowe.
Zaletą procedury notarialnej jest jej szybkość i prostota. Całość formalności można załatwić często w trakcie jednej wizyty, o ile spadkobiercy są zgodni i zgromadzone zostały wszystkie wymagane dokumenty. Konieczne jest wcześniejsze umówienie spotkania z notariuszem oraz dostarczenie m.in. aktu zgonu spadkodawcy, dokumentów tożsamości spadkobierców oraz – jeśli istnieje – testamentu. Wszyscy spadkobiercy muszą stawić się osobiście. Nie jest możliwe działanie przez pełnomocnika, ponieważ składane przed notariuszem oświadczenia mają taki sam skutek prawny jak zapewnienie spadkowe składane przed sądem.
W przypadku, gdy jednym ze spadkobierców jest osoba małoletnia, potrzebna będzie zgoda sądu opiekuńczego, chyba że przedstawiciele ustawowi przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to jedyne odstępstwo od wymogu uzyskania uprzedniej zgody sądu rodzinnego.
Po dokonaniu wszystkich niezbędnych czynności, notariusz sporządza protokół dziedziczenia, a następnie akt poświadczenia dziedziczenia. Dokument ten jest rejestrowany w Centralnym Rejestrze Spadkowym. Od momentu wpisu akt zyskuje pełną moc prawną, równą postanowieniu sądu. Może być zatem podstawą wpisów do księgi wieczystej, przerejestrowania pojazdów czy wypłaty środków z kont bankowych.
Zarówno akt poświadczenia dziedziczenia, jak i sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, co do zasady, nie mogą zostać wydane wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy. Jednakże istnieje możliwość przyspieszenia procedury, jeżeli wszyscy spadkobiercy złożą oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W takim przypadku nie ma konieczności oczekiwania na upływ pełnego półrocza.
Niniejszy tekst stanowi ogólne omówienie sposobów potwierdzenia praw do spadku i nie jest poradą prawną w rozumieniu przepisów prawa. Każda sprawa spadkowa ma swój indywidualny charakter. Dlatego też w przypadku wątpliwości lub potrzeby profesjonalnego wsparcia warto skorzystać z pomocy specjalisty.
