Początkujący twórcy czasami popełniają błędy, które mogą prowadzić do różnych konsekwencji prawnych, w tym również do utraty praw autorskich lub naruszeń praw innych osób. Omówimy 10 częstych błędów z uwzględnieniem przepisów prawnych i dobrych praktyk.
1. Nieznajomość zakresu ochrony prawa autorskiego
Wielu twórców błędnie sądzi, że ochrona praw autorskich obejmuje jedynie w pełni ukończone dzieła. Tymczasem, zgodnie z polską ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ochrona przysługuje każdemu przejawowi działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od jego formy wyrażenia, przeznaczenia czy wartości. Czyli nawet szkic, projekt czy nagranie robocze może już być chronione.
2. Brak odpowiedniego zabezpieczenia własnych praw
Nieposiadanie dowodów na autorstwo może skomplikować ochronę utworu w przypadku sporu. Wszyscy twórcy powinni dokumentować proces twórczy i na przykład korzystać z narzędzi do potwierdzania daty powstania utworu, takich jak:
• elektroniczne znaczniki czasu (timestamp)
• notarialne poświadczenie daty powstania utworu
• przechowywanie wersji roboczych, e-maili z załącznikami lub zdjęć dzieła w trakcie jego tworzenia
3. Nieuprawnione korzystanie z cudzych utworów
Cytowanie, inspiracje i adaptacje są powszechne w twórczości, ale ich niewłaściwe stosowanie może prowadzić do oskarżeń o plagiat. W Polsce można korzystać z cudzych utworów w ramach dozwolonego użytku, jednak pod pewnymi warunkami:
• cytat musi być uzasadniony celem (np. dydaktycznym)
• należy zawsze podać źródło oraz autora
4. Brak wiedzy na temat licencji
Licencjonowanie jest jednym z kluczowych narzędzi w zarządzaniu prawami autorskimi. Początkujący twórcy czasami nie rozumieją różnicy między:
• Licencją wyłączną – przekazuje prawo do korzystania z utworu jednemu podmiotowi
• Licencją niewyłączną – pozwala na udzielanie podobnych praw wielu podmiotom
Przy udzielaniu licencji warto zawrzeć precyzyjne zapisy dotyczące okresu obowiązywania oraz terytorium, na którym licencja obowiązuje.
5. Nieprecyzyjne umowy o przeniesienie praw autorskich
Bywa, że twórcy podpisują umowy bez analizy szczegółów dotyczących przeniesienia praw autorskich. Najczęstsze błędy:
• niewskazanie konkretnych pól eksploatacji
• brak zapisu o wynagrodzeniu
• pominięcie klauzuli o możliwości dalszego przenoszenia praw
6. Nieznajomość czasu trwania ochrony praw autorskich
Zgodnie z ustawą, autorskie prawa majątkowe wygasają po 70 latach od śmierci twórcy, po czym dzieło wchodzi do domeny publicznej. Niemniej prawa osobiste są niezbywalne i nie wygasają.
7. Publikacja bez zastrzeżeń autorskich
Chociaż umieszczanie informacji o prawach autorskich (np. ©) nie jest obowiązkowe w Polsce, stanowi ono istotne zabezpieczenie praw twórcy. Zaleca się podawanie:
• symbolu ©
• imienia i nazwiska twórcy
• daty pierwszej publikacji
8. Brak świadomości międzynarodowych przepisów prawnych
Twórcy publikujący swoje dzieła za granicą powinni zapoznać się z regulacjami obowiązującymi w danym kraju. Polska jest sygnatariuszem Konwencji Berneńskiej, która zapewnia międzynarodową ochronę praw autorskich, ale szczegółowe regulacje mogą różnić się w zależności od państwa.
9. Niewłaściwe zrozumienie zasad dozwolonego użytku
Dozwolony użytek pozwala na korzystanie z utworów bez zgody autora w określonych celach, takich jak:
• edukacja
• krytyka
• informacja publiczna
Jednak korzystanie z dozwolonego użytku w celach komercyjnych lub poza granicami określonymi w ustawie może skutkować roszczeniami ze strony autora.
10. Zaniechanie dodatkowych środków ochrony
Choć ochrona praw autorskich powstaje automatycznie, warto rozważyć dodatkowe kroki dla szczególnie cennych utworów, np.:
• rejestrację w organizacjach zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
• wykorzystanie technologii blockchain do rejestrowania praw
• archiwizację utworów u notariusza
