Prawo autorskie w Polsce reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83, dalej: ustawa o prawie autorskim). Początkujący twórcy często nie zdają sobie sprawy z konsekwencji niektórych działań, co może prowadzić do utraty kontroli nad ich dziełami, naruszeń cudzych praw, a nawet odpowiedzialności prawnej. W tym artykule omówimy najczęstsze błędy oraz podpowiemy, jak ich unikać.
Nieświadomość tego, co podlega ochronie prawnej
Wielu twórców błędnie zakłada, że prawo autorskie chroni tylko ukończone dzieła. Tymczasem zgodnie z art. 1 ustawy o prawie autorskim, ochronie podlega każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od jego formy, wartości czy etapu realizacji.
| Przykład | Czy podlega ochronie? |
| Szkic obrazu w notatniku | ✅ Tak |
| Niezmontowane nagranie piosenki | ✅ Tak |
| Krótki wpis literacki w telefonie | ✅ Tak |
| Pomysł na książkę bez żadnej spisanej treści | ❌ Nie |
Ochrona prawna działa automatycznie – nie trzeba rejestrować utworu ani oznaczać go symbolem ©, aby mieć do niego prawa.
Brak dowodów na swoje autorstwo
Prawo autorskie przysługuje twórcy od momentu stworzenia dzieła, ale jeśli ktoś inny przypisze sobie autorstwo, konieczne będzie udowodnienie pierwszeństwa.
Jak się zabezpieczyć?
✅ Zapisz datę powstania dzieła – np. przechowuj wersje robocze plików.
✅ Użyj znacznika czasu (timestamp) – np. wyślij sobie e-maila z załączonym plikiem.
✅ Zarejestruj utwór u notariusza – notariusz może potwierdzić datę powstania utworu.
✅ Opublikuj w mediach społecznościowych lub na blogu – data publikacji może stanowić dowód pierwszeństwa.
Jeśli twórca nie zadba o dowody, a ktoś inny zgłosi się jako autor, dochodzenie swoich praw może być trudne i kosztowne.
Nieświadome naruszanie cudzych praw autorskich
Często początkujący twórcy korzystają z cudzych zdjęć, muzyki czy grafik, nie zdając sobie sprawy, że to może być naruszenie prawa.
🔴 Przykład naruszenia cudzych praw autorskich: Pobranie zdjęcia z Google i użycie go na blogu.
✅ Możliwe rozwiązanie: Korzystanie z darmowych banków zdjęć (np. Unsplash, Pexels) lub kupowanie licencji.
🔴 Przykład naruszenia cudzych praw autorskich: Dodanie znanej piosenki do filmu na YouTube bez zgody właściciela praw.
✅ Możliwe rozwiązanie: Wybór muzyki na licencji Creative Commons lub kupno licencji.
🔴 Przykład naruszenia cudzych praw autorskich: Skopiowanie fragmentu książki bez podania źródła.
✅ Możliwe rozwiązanie: Korzystanie z prawa cytatu
Błędne rozumienie licencji
Licencje to umowy określające, jak można korzystać z danego utworu. Zgodnie z art. 67 ustawy o prawie autorskim, licencja wyłączna musi być udzielona na piśmie, w przeciwnym razie jest nieważna.
| Rodzaj licencji | Charakterystyka | Czy wymaga umowy pisemnej? |
| Licencja wyłączna | Tylko jeden podmiot może korzystać z utworu. | ✅ Tak |
| Licencja niewyłączna | Twórca może udzielać licencji wielu podmiotom. | ❌ Nie |
Brak precyzyjnych zapisów w umowie może skutkować nadużyciami, dlatego każda licencja powinna określać zakres, czas trwania i wynagrodzenie.
Potrzebujesz wsparcia w zakresie prawa autorskiego?
Zbyt pochopne przeniesienie praw autorskich
Zgodnie z art. 41 ustawy o prawie autorskim, prawa autorskie mogą być przeniesione na inny podmiot, ale twórca traci wtedy wszelką kontrolę nad swoim dziełem.
🔴 Potencjalny problem po przeniesieniu praw autorskich: Grafik sprzedaje projekt plakatu za 500 zł i podpisuje umowę o przeniesienie praw autorskich. Po roku firma zarabia miliony na sprzedaży plakatu, a twórca nie ma do niego żadnych praw.
✅ Możliwe rozwiązanie: Zamiast przenoszenia praw autorskich, lepiej udzielać licencji, dzięki czemu twórca nadal ma kontrolę nad swoim dziełem i może czerpać z niego zyski.
Nieznajomość czasu trwania ochrony praw autorskich
Zgodnie z art. 36 ustawy o prawie autorskim, autorskie prawa majątkowe wygasają 70 lat po śmierci twórcy. Po tym czasie dzieło przechodzi do domeny publicznej.
| Dzieło | Status prawny |
|---|---|
| „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza | 🟢 Domena publiczna |
| Powieści Henryka Sienkiewicza | 🟢 Domena publiczna |
| Obrazy Jana Matejki | 🟢 Domena publiczna |
| Współczesne książki i filmy | 🔴 Chronione prawem autorskim |
Brak znajomości prawa autorskiego za granicą
Twórcy publikujący za granicą muszą pamiętać, że w różnych krajach obowiązują inne przepisy.
📌 W USA – rejestracja praw autorskich jest wymagana do skutecznego dochodzenia roszczeń (U.S. Copyright Office).
📌 W Europie – Konwencja Berneńska zapewnia ochronę międzynarodową, ale szczegółowe regulacje mogą się różnić.
Prawa autorskie w pracy na zlecenie i umowach o dzieło
Wielu twórców wykonuje projekty na zlecenie – np. grafików, copywriterów, muzyków czy programistów. Często pojawia się pytanie: czy zamawiający ma automatycznie prawa do utworu?
❌ Nie!
Zgodnie z art. 12 ustawy o prawie autorskim, jeśli pracujesz na podstawie umowy o pracę, to prawa autorskie przechodzą na pracodawcę. Jednak w przypadku umowy o dzieło lub umowy zlecenia, twórca zachowuje prawa autorskie, chyba że umowa wyraźnie przewiduje ich przeniesienie.
🔴 Potencjalny problem: Fotograf wykonuje sesję zdjęciową dla firmy bez precyzyjnej umowy, a klient używa zdjęć do celów komercyjnych.
✅ Możliwe rozwiązanie: Umowa powinna jasno określać, kto ma prawa autorskie i w jakim zakresie.
Co zrobić, gdy ktoś narusza Twoje prawa autorskie?
Jeśli ktoś bez zgody wykorzystuje Twoje dzieło, masz kilka opcji działania. Art. 78 ustawy o prawie autorskim daje Ci prawo do dochodzenia swoich praw, m.in.:
🔹 Wezwanie do zaprzestania naruszenia – oficjalne pismo z żądaniem usunięcia treści i ewentualnym roszczeniem finansowym.
🔹 Zgłoszenie naruszenia na platformach online – YouTube, Facebook, Instagram mają procedury zgłaszania naruszeń praw autorskich.
🔹 Pozew cywilny o odszkodowanie – możesz domagać się m.in.:
- dwukrotności wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby Ci za legalne wykorzystanie dzieła (art. 79 ustawy),
- zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.
🔴 Przykład naruszenia Twoich praw autorskich: Firma używa Twojego zdjęcia na stronie internetowej bez zgody.
✅ Możliwe rozwiązanie: Skontaktuj się z prawnikiem, wyślij oficjalne pismo z żądaniem zapłaty.
Ochrona wizerunku a prawo autorskie
Jeśli tworzysz materiały, w których widnieją osoby (np. fotografie, filmy), pamiętaj, że wizerunek człowieka jest chroniony przez prawo (art. 81 ustawy o prawie autorskim).
🔴 Przykład związany z ochroną wizerunku: Fotograf publikuje zdjęcie modelki w reklamie bez jej zgody.
✅ Rozwiązanie: Należy uzyskać pisemną zgodę na wykorzystanie wizerunku, zwłaszcza w celach komercyjnych.
📌 Wyjątek: Nie potrzeba zgody, jeśli:
- osoba jest częścią większej grupy (np. zdjęcie tłumu na koncercie),
- osoba jest osobą publiczną (np. polityk) i zdjęcie dotyczy jej działalności zawodowej.
Plagiat a inspiracja – gdzie jest granica?
Wielu twórców czerpie inspirację z cudzych dzieł, ale gdzie kończy się inspiracja, a zaczyna plagiat?
🔹 Inspiracja – np. stworzenie własnej interpretacji stylu Van Gogha.
🔹 Plagiat – bezpośrednie kopiowanie dzieła lub jego kluczowych elementów bez zgody autora.
📌 Art. 115 ustawy o prawie autorskim przewiduje karę grzywny lub nawet pozbawienia wolności do 3 lat za świadome przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu!
🔴 Przykład plagiatu: Twórca muzyki zmienia kilka nut w popularnej melodii i twierdzi, że to jego utwór.
✅ Możliwe rozwiązanie: Jeśli dzieło jest wyraźnie oparte na cudzym, należy uzyskać zgodę autora lub licencję.
Podsumowanie
Wiedza o prawie autorskim pozwala uniknąć wielu problemów. Oto najważniejsze zasady, które każdy twórca powinien zapamiętać:
✔ Twoje dzieło jest chronione automatycznie – od momentu stworzenia.
✔ Nie kopiuj cudzych treści bez zgody – nawet jeśli są dostępne w internecie.
✔ Zawsze podpisuj umowy dotyczące praw autorskich – szczególnie w pracy na zlecenie.
✔ Reaguj na naruszenia – jeśli ktoś używa Twojego dzieła bez zgody, masz prawo do odszkodowania.
✔ Zasięgnij porady prawnika – prawo autorskie jest skomplikowane i warto się zabezpieczyć.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy prawnika?
Prawo autorskie jest skomplikowane, a każdy błąd może oznaczać straty finansowe i prawne. Kancelaria prawna pomoże:
✅ stworzyć dobrą umowę licencyjną,
✅ zabezpieczyć prawa do utworu,
✅ dochodzić swoich roszczeń w przypadku naruszenia.
Chcesz chronić swoją twórczość? Skontaktuj się z kancelarią prawną i zabezpiecz swoje prawa!
